Siatkówka oka: struktura i funkcja + choroby siatkówki

Siatkówka odgrywa kluczową rolę w widzeniu – przekształca światło w sygnały elektryczne, które są przekazywane do mózgu. Ale jak dokładnie działa siatkówka i co się dzieje, gdy zaczyna chorować? Na tym blogu dowiesz się wszystkiego o strukturze siatkówki, funkcji czopków i pręcików oraz dlaczego plamka jest tak ważna jako centrum najostrzejszego widzenia.

Rzucamy również światło na to, w jaki sposób choroby takie jak odwarstwienie siatkówki, zwyrodnienie plamki żółtej, retinopatia cukrzycowa i barwnikowe zapalenie siatkówki mogą wpływać na wzrok – i jakie są dostępne opcje leczenia. Bądź na bieżąco i zanurz się w fascynującym świecie siatkówki!

Struktura oka – przegląd

Oko jest złożonym narządem, który w imponujący sposób przekształca światło w informacje wizualne. Różne struktury oka współpracują ze sobą, aby tworzyć wyraźne obrazy i przekazywać je do mózgu. Najważniejszymi elementami są rogówka, soczewka, ciało szkliste i siatkówka.

• Rogówka: Przezroczysta, zewnętrzna warstwa oka, która skupia światło i przekazuje je do soczewki. Działa jak okno oka.
• Soczewka: Znajdująca się bezpośrednio za źrenicą soczewka służy do skupiania światła poprzez zmianę jego kształtu. W ten sposób światło jest rzutowane na siatkówkę, tworząc ostry obraz.
• Ciało szkliste: żelowa, przezroczysta substancja wypełniająca gałkę oczną. Ciało szkliste podtrzymuje oko i przekazuje światło do siatkówki.
• Siatkówka: Siatkówka jest najbardziej wewnętrzną warstwą gałki ocznej. Zawiera miliony wrażliwych na światło komórek czuciowych (pręcików i czopków), które przekształcają wpadające światło w sygnały elektryczne.

Jak oko przetwarza światło:

1. Światło przechodzi przez rogówkę i dociera do soczewki przez źrenicę.
2. Soczewka skupia światło, które następnie przechodzi przez ciało szkliste do siatkówki w tylnej części oka.
3. Na siatkówce, zwłaszcza w plamce żółt ej (centrum siatkówki), bodźce świetlne z pręcików i czopków są przekształcane w sygnały elektryczne.
4. Sygnały te są przesyłane przez nerw wzrokowy do mózgu, gdzie obraz jest przetwarzany.

Ten precyzyjnie dostrojony proces umożliwia nam widzenie zarówno w słabym, jak i jasnym świetle.

Struktura siatkówki oka: pręciki i czopki

Siatkówka oka jest centralnym elementem widzenia i składa się z kilku warstw komórek, w tym wrażliwych na światło fotoreceptorów – pręcików i czopków. Te dwa typy komórek mają kluczowe znaczenie dla postrzegania światła i kolorów.

• Pręciki: W siatkówce znajduje się około 120 milionów pręcików. Są one bardzo wrażliwe na światło i umożliwiają nam widzenie w słabym świetle oraz rozróżnianie jasnych i ciemnych kontrastów. Pręciki znajdują się głównie w peryferyjnych obszarach siatkówki i są mniej odpowiedzialne za ostre widzenie.
• Czopki: W przeciwieństwie do pręcików, istnieje około 6 milionów czopków, które są odpowiedzialne za ostre widzenie i rozpoznawanie kolorów. Są one najgęściej rozmieszczone w środkowej części siatkówki, szczególnie w plamce żółtej. Dołek, środek plamki żółtej, jest obszarem najostrzejszego widzenia i zawiera prawie wyłącznie czopki.

Funkcja pręcików i czopków:

• Pręciki: Służą do odbierania bodźców świetlnych w warunkach słabego oświetlenia (zmierzch, noc) i są wyspecjalizowane w widzeniu światło-ciemność.
• Czopki: umożliwiają ostre widzenie w świetle dziennym i są odpowiedzialne za postrzeganie kolorów. Reagują na różne długości fal światła, co pozwala nam rozróżniać kolory w odcieniach czerwieni, zieleni i niebieskiego.

Plamka: punkt najostrzejszego widzenia

Plamka żółta, znana również jako plamka żółta, to niewielki, ale niezwykle ważny obszar siatkówki. Znajduje się w centrum siatkówki i odpowiada za ostre widzenie oraz rozpoznawanie drobnych szczegółów i kolorów. Plamka zawiera szczególnie dużą gęstość czopków, komórek światłoczułych odpowiedzialnych za widzenie kolorów i rozpoznawanie szczegółów.

Funkcja plamki żółtej w procesie widzenia:

• Umożliwia rozpoznawanie drobnych szczegółów.
• Odpowiada za rozpoznawanie kolorów dzięki wysokiej gęstości czopków.
• Centralne dla ostrego widzenia podczas czynności takich jak czytanie, rozpoznawanie twarzy lub skupianie się na obiektach.

10 warstw siatkówki:

Siatkówka jest złożoną, wielowarstwową strukturą, która przekształca światło w sygnały elektryczne i przesyła je do mózgu za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Jej warstwy odgrywają kluczową rolę w procesie widzenia, przetwarzając bodźce świetlne, przekształcając je w impulsy nerwowe i przyczyniając się do percepcji wzrokowej. Siatkówka składa się w sumie z dziesięciu warstw, z których każda pełni określoną funkcję.

1. Nabłonek barwnikowy:
   • Zewnętrzna warstwa siatkówki, która graniczy z naczyniówką. Ma kluczowe znaczenie dla wymianyskładników odżywczych i tlenu między siatkówką a naczyniami krwionośnymi. Zapewnia również regenerację fotoreceptorów (pręcików i czopków).
2. Fotoreceptory (pręciki i czopki):
   • Warstwa ta zawiera światłoczułe komórki czuciowe – pręciki (odpowiedzialne za widzenie w słabym świetle) i czopki (odpowiedzialne za kolory i ostre widzenie). Przekształcają one bodźce świetlne w sygnały elektryczne.
3. Zewnętrzna membrana graniczna:
   • Oddziela fotoreceptory od kolejnych warstw i wspiera integralność strukturalną siatkówki.
4. Zewnętrzna warstwa ziarna:
   • Warstwa ta zawiera ciała komórkowe fotoreceptorów, w których przetwarzane są sygnały.
5. Zewnętrzna warstwa splotowata:
   • Tutaj fotoreceptory łączą się z komórkami dwubiegunowymi i przekazują swoje sygnały dalej do siatkówki.
6. Wewnętrzna warstwa ziarna:
   • Warstwa ta zawiera ciała komórkowe komórek dwubiegunowych, komórek horyzontalnych i komórek amakrynowych. Komórki dwubiegunowe są ważne dla przekazywania sygnałów z fotoreceptorów do komórek zwojowych.
7. Wewnętrzna warstwa splotowata:
   • Warstwa ta jest miejscem, w którym komórki dwubiegunowe wchodzą w kontakt z komórkami zwojowymi w celu przekazywania informacji wizualnych.
8. Warstwa komórek zwojowych:
   • Zawiera ciała komórkowe komórek zwojowych, które łączą sygnały elektryczne i przekazują je do nerwu wzrokowego.
9. Warstwa włókien nerwowych:
   • Aksony komórek zwojowych przebiegają przez tę warstwę i łączą się w martwym punkcie, tworząc nerw wzrokowy. Warstwa ta przekazuje informacje do mózgu.
10. Wewnętrzna błona graniczna:
    • Najbardziej wewnętrzna warstwa siatkówki, która tworzy przejście do ciała szklistego.

Choroby i wpływ na funkcję siatkówki: Przyczyny, objawy i leczenie

Odwarstwienie siatkówki

Odwarstwienie siatkówki (ablatio retinae) to poważna choroba oczu, w której siatkówka oka oddziela się od leżącej pod nią warstwy, nabłonka barwnikowego. Warstwa ta zaopatruje siatkówkę w tlen i składniki odżywcze, co oznacza, że odwarstwienie może prowadzić do utraty wzroku, jeśli nie zostanie szybko wyleczone.

Przyczyny odwarstwienia siatkówki:

• Wiek: Wraz z wiekiem ciało szkliste wypełniające oko może oddzielić się od siatkówki i spowodować jej rozdarcie lub otwory. Przedarcia te są najczęstszą przyczyną odwarstwienia siatkówki.
• Wysoka krótkowzroczność: Osoby z wysoką krótkowzrocznością mają zwiększone ryzyko, ponieważ ich struktura oka jest rozciągnięta, przez co siatkówka jest bardziej podatna na rozdarcia.
• Urazy oka: Urazy oka, na przykład w wyniku wypadków lub uderzeń, mogą uszkodzić siatkówkę i spowodować jej odwarstwienie.
• Choroby siatkówki: Wcześniej istniejące schorzenia, takie jak retinopatia cukrzycowa lub zwyrodnienie plamkiżółtej, również mogąprowadzić do odwarstwienia siatkówki.
• Predyspozycje genetyczne: Niektóre osoby mają dziedziczną predyspozycję, która zwiększa ryzyko odwarstwienia siatkówki.

Objawy odwarstwienia siatkówki:

• Błyski w oku: Nagłe błyski światła, które często są oznaką rozpoczynającego się odwarstwienia.
• Poruszające się cienie lub zasłony: Osoby dotknięte chorobą często opisują, że czują się tak, jakby ciemna kurtyna została zaciągnięta na część ich pola widzenia.
• Pływające plamki (mouches volantes): Zwiększone występowanie smug lub plam w polu widzenia może wskazywać na przedarcia siatkówki.
• Pogorszenie widzenia: Jeśli odwarstwienie siatkówki postępuje, widzenie centralne lub peryferyjne może ulec pogorszeniu.

Leczenie odwarstwienia siatkówki:

Odwarstwienie siatkówki wymaga natychmiastowego leczenia, aby zapobiec trwałej utracie wzroku. Opcje leczenia zależą od stopnia zaawansowania odwarstwienia:

• Laseroterapia: Jeśli rozdarcie siatkówki zostanie wykryte przed całkowitym odwarstwieniem, można je zamknąć za pomocą lasera. Laser „spawa” siatkówkę z powrotem na swoje miejsce.
• Krioterapia (leczenie zimnem): W przypadku mniejszych rozdarć lub dziur, zimno może być również użyte do ponownego przymocowania siatkówki.
• Witrektomia: W przypadku zaawansowanego odwarstwienia siatkówki ciało szkliste jest chirurgicznie usuwane i zastępowane płynem lub gazem w celu przywrócenia siatkówki na miejsce.
• Procedura uszczelniania: Mała silikonowa opaska (uszczelka) jest umieszczana wokół gałki ocznej w celu dociśnięcia siatkówki z powrotem do nabłonka barwnikowego.
• Retinopeksja pneumatyczna: Do jamy ciała szklistego wstrzykiwany jest gaz, który dociska siatkówkę do ściany oka, umożliwiając jej gojenie.

Rokowanie i opieka pooperacyjna:

Im wcześniej odwarstwienie zostanie wyleczone, tym większe szanse na powrót do zdrowia. Jeśli nerw wzrokowy lub plamka( obszar najostrzejszego widzenia) są już uszkodzone, jakość widzenia może pozostać pogorszona po operacji. Regularne kontrole wzroku są ważne po odwarstwieniu siatkówki, ponieważ mogą wystąpić nowe odwarstwienia.

Odwarstwienie siatkówki to nagły przypadek medyczny, który należy natychmiast leczyć, aby zapobiec trwałej ślepocie.

Zwyrodnienie plamki żółtej

Zwyrodnienie plamki żółtej wpływa na plamkę żółtą, obszar siatkówki odpowiedzialny za ostre widzenie. Zwykle występuje w starszym wieku i jest częstą przyczyną utraty wzroku.

Przyczyny zwyrodnienia plamki żółtej:

• Wiek: Główne ryzyko wiąże się z wiekiem, zwłaszcza po 60. roku życia.
• Palenie i dieta: Palenie uszkadza naczynia krwionośne w oku, a zła dieta może przyspieszyć postęp choroby.
• Predyspozycje genetyczne: Istnieje zwiększone ryzyko, jeśli w rodzinie występują znane przypadki.

Objawy zwyrodnienia plamki żółtej:

• Niewyraźne widzenie: Środek pola widzenia staje się niewyraźny.
• Zniekształcone linie: Proste linie nagle stają się faliste lub krzywe.
• Ciemne plamy: W centralnym polu widzenia mogą pojawić się martwe punkty.

Leczenie zwyrodnienia plamki żółtej:

• Odżywianie: Suplementy diety zawierające luteinę, cynk i witaminy mogą spowolnić postęp choroby.
• Zastrzyki (mokra postać AMD): W mokrej postaci AMD zastrzyki anty-VEGF pomagają zatrzymać tworzenie się nieszczelnych naczyń krwionośnych.
• Pomoce wizualne: Okulary powiększające i pomoce ułatwiają codzienne życie osobom niedowidzącym.

Wczesna diagnoza i regularne badania kontrolne mają kluczowe znaczenie dla spowolnienia postępu choroby.

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa jest powikłaniem cukrzycy, które wpływa na siatkówkę oka. Wysoki poziom cukru we krwi uszkadza naczynia krwionośne siatkówki, co może prowadzić do utraty wzroku, jeśli nie jest leczone. Jest to jedna z najczęstszych przyczyn ślepoty u dorosłych.

Przyczyny retinopatii cukrzycowej:

• Wysoki poziom cukru we krwi: Długotrwale podwyższony poziom cukru we krwi uszkadza drobne naczynia krwionośne w siatkówce.
• Czas trwania cukrzycy: Im dłużej ktoś choruje na cukrzycę, tym większe ryzyko rozwoju retinopatii.
• Wysokie ciśnienie krwi i cholesterol: czynniki te nasilają uszkodzenia naczyń krwionośnych i przyspieszają postęp choroby.

Objawy retinopatii cukrzycowej:

• Niewyraźne widzenie: Jednym z pierwszych objawów jest niewyraźne widzenie, które często pojawia się stopniowo.
• Pływające plamki: małe, ciemne plamki lub smugi spowodowane krwotokami w siatkówce.
• Pogorszenie wzroku: Bez leczenia utrata wzroku postępuje i może prowadzić do ślepoty.

Leczenie retinopatii cukrzycowej:

• Kontrola poziomu glukozy we krwi: Najważniejszym środkiem jest ścisła kontrola poziomu glukozy we krwi w celu spowolnienia uszkodzenia siatkówki.
• Terapia laserowa: Ta metoda może obliterować nieszczelne naczynia krwionośne, a tym samym spowolnić postęp choroby.
• Zastrzyki: Podobnie jak w przypadku mokrego zwyrodnienia plamki żółtej, zastrzyki anty-VEGF mogą być stosowane w celu zahamowania wzrostu nieprawidłowych naczyń krwionośnych.
• Witrektomia: W zaawansowanych przypadkach konieczne może być chirurgiczne usunięcie ciała szklistego (witrektomia) w celu wyeliminowania krwawienia.

Barwnikowe zapalenie siatkówki

Retinitis pigmentosa (RP) to dziedziczna choroba siatkówki, w której fotoreceptory (pręciki i czopki) w siatkówce stopniowo się pogarszają. Choroba prowadzi do stopniowego pogarszania się wzroku, a później może prowadzić do ślepoty.

Przyczyny barwnikowego zapalenia siatkówki:

• Predyspozycje genetyczne: RP jest spowodowana mutacjami genetycznymi odziedziczonymi po rodzicach. Wpływa na komórki czuciowe siatkówki, które są odpowiedzialne za postrzeganie światła.
• Postępująca degeneracja: Pręciki, które są odpowiedzialne za widzenie przy słabym oświetleniu i widzenie peryferyjne, są zwykle dotknięte jako pierwsze.

Objawy barwnikowego zapalenia siatkówki:

• Ślepota nocna: Jednym z najwcześniejszych objawów jest niezdolność do dobrego widzenia w słabym świetle lub ciemności.
• Widzenie tunelowe: W miarę postępu choroby pole widzenia zawęża się, co prowadzi do widzenia tunelowego. Widzenie peryferyjne jest poważnie ograniczone.
• Pogorszenie widzenia centralnego: Na późniejszych etapach może również dojść do pogorszenia widzenia centralnego, co utrudnia wyraźne widzenie.

Leczenie barwnikowego zapalenia siatkówki:

• Obecnie brak lekarstwa: Nie ma lekarstwa na RP, ale chorobę można spowolnić.
• Terapia witaminą A: Badania wykazały, że wysokie dawki witaminy A mogą spowolnić postęp choroby w niektórych przypadkach.
• Specjalne pomoce wizualne: Powiększające pomoce wizualne i inne pomoce mogą pomóc osobom dotkniętym chorobą lepiej radzić sobie w codziennym życiu.
• Terapia genowa i podejścia badawcze: Prowadzone są różne projekty badawcze koncentrujące się na terapiach genowych lub terapiach komórkami macierzystymi w celu zatrzymania lub odwrócenia postępu choroby.